EU-wet inzake zorgvuldigheidseisen: Wijzigingen op Europees niveau

Zorgvuldigheidseisen in de Europese Unie

De UN Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGP) bieden een reeks richtsnoeren voor een wereldeconomie die meer in overeenstemming is met de mensenrechten. Nu de Europese Unie werkt aan voorstellen voor pan-Europese wetgeving, hebben veel landen al hun eigen plannen ontwikkeld en overeenkomstige wetten op nationaal niveau ten uitvoer gelegd. De snelheid van de tenuitvoerlegging en de inhoud van de voorstellen die in de afzonderlijke landen zijn ingediend en goedgekeurd, verschillen echter aanzienlijk. Nederland en Frankrijk behoorden tot de eerste landen die overeenkomstige richtsnoeren hebben ingevoerd, terwijl Portugal nog steeds geen algemeen plan voor de tenuitvoerlegging heeft. In Duitsland is de nieuwe wet inzake de toeleveringsketen (Lieferkettengesetz) ook bekend als de wet inzake zorgplicht. In maart 2021 is een wetsvoorstel van de regering goedgekeurd, dat in juli 2021 in wetgeving is omgezet. Door de verschillende benaderingen in de afzonderlijke landen zijn er ook verschillen in de manier waarop de richtsnoeren in de praktijk worden toegepast. In Frankrijk bijvoorbeeld legt de nieuwe wetgeving grote ondernemingen een uitgebreide zorgplicht op met betrekking tot mensenrechten en milieukwesties. De Nederlandse wet daarentegen heeft alleen betrekking op de rechten van kinderen en kinderarbeid. De discrepanties in deze wettelijke kaders kunnen de overkoepelende doelstellingen, zoals het wegwerken van concurrentienadelen, in gevaar brengen.

EU-wet inzake zorgvuldigheidseisen: Een blik op de status quo

In april 2020 kondigde Didier Reynders, de EU-commissaris voor Justitie, aan dat de Europese Unie van plan is uitgebreide wetgeving over deze kwestie in te voeren. Doel van het wetsvoorstel is bedrijven te verplichten ervoor te zorgen dat de mensenrechten en milieunormen worden nageleefd en beschermd. Het is ook de bedoeling publiekrechtelijke sancties en klachtenprocedures voor de betrokken partijen vast te stellen. Iets minder dan een jaar later stemde het Europees Parlement over een voorstel voor een "Due Diligence Act" van de EU. Het Europees Parlement heeft met een meerderheid van 504 van de in totaal 695 stemmen een wetgevingsinitiatiefverslag aangenomen waarin wordt opgeroepen tot de aanneming van een wet die ervoor moet zorgen dat bedrijven verplicht zijn zorgvuldigheid te betrachten op het gebied van mensenrechten en milieuvraagstukken. Het initiatiefverslag is een aanbeveling aan de Europese Commissie om een wet ter zake in te voeren. De Europese Commissie was oorspronkelijk van plan om in juni 2021 een wetgevingsvoorstel in te dienen, maar dit werd uitgesteld en pas in februari 2022 ingediend.

Een vergelijking van de Europese due diligence-wetgeving

In 2011, toen het beginsel van due diligence inzake mensenrechten werd vastgelegd in de VN-richtsnoeren inzake bedrijfsleven en mensenrechten, waren er geen bindende voorschriften of wetten voor bedrijven. Nationale en EU-brede wetten brengen daar nu verandering in. Hieronder volgt een vergelijking van geselecteerde landen:

De ontwerp-wetgeving voor een EU-richtlijn betreffende de zorgplicht van bedrijven inzake duurzaamheid

Op 23 februari 2022 heeft de EU-Commissie een resolutie aangenomen over een ontwerp voor een nieuwe wet om duurzaamheidspraktijken te verankeren in wereldwijde toeleveringsketens. Het ontwerp heeft tot doel bedrijven te verplichten hun wereldwijde activiteiten duurzaam te maken door de nodige zorgvuldigheid te betrachten met betrekking tot de eerbiediging van de mensenrechten, het vermijden van kinderarbeid en uitbuiting van werknemers, alsook het beperken van de milieueffecten. Op die manier worden de toeleveringsketens van bedrijven transparanter voor de consument en zullen bedrijven in de hele EU onder dezelfde concurrentievoorwaarden opereren.

In de voorgestelde wetgeving wordt een onderscheid gemaakt tussen twee groepen ondernemingen waarop de zorgvuldigheidseisen van toepassing zijn:

• Groep 1: in de EU gevestigde besloten vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid met ten minste 500 werknemers en een wereldwijde netto-omzet van 150 miljoen euro.
  Groep 2: andere kapitaalvennootschappen die actief zijn in grondstofintensieve sectoren, meer dan 250 werknemers hebben en wereldwijd een netto-omzet van 40 miljoen euro realiseren.

Ook ondernemingen met hoofdzetel in een niet-EU-land die niettemin in de EU actief zijn en een omzet behalen die vergelijkbaar is met die van de groepen 1 en 2, worden getroffen. Kleine en middelgrote ondernemingen (KMO's) worden door de wijzigingen niet getroffen.

Het ingediende wetsontwerp formuleert concrete eisen voor ondernemingen. Zo moeten ondernemingen due diligence-praktijken vastleggen in hun bedrijfsrichtsnoeren. Daartoe moet het management zorgen voor toezicht en uitvoering. In de eerste plaats moeten bedrijven vaststellen welke schade hun bedrijfsactiviteiten toebrengen aan het milieu of de mensenrechten. Deze moet vervolgens worden voorkomen, verminderd of anderszins beperkt. Ondernemingen moeten methoden vaststellen om de doeltreffendheid van de door hen genomen maatregelen voortdurend te controleren. Daarnaast moeten ondernemingen een klachtenprocedure instellen en ook publiekelijk communiceren over de wijze waarop zij aan hun due diligence-verplichtingen voldoen.

Kritiek op de Europese "Due Diligence Act

De invoering van due diligence wetgeving op Europees niveau is een langdurig proces geworden met veel ruimte voor kritiek. Hoewel veel partijen toegeven dat de ontwikkelingen tot nu toe veelbelovend zijn, betwijfelen zij of de wet op de toeleveringsketen wel haalbaar is. Hoewel de roep om een wet die bedrijven zou verplichten verantwoordelijkheid te nemen voor klimaatcrises, mensenrechtenschendingen en uitbuitingen die plaatsvinden binnen hun toeleveringsketens steeds luider klinkt, biedt het huidige voorstel nog steeds mazen in de wet voor bedrijven. Slechts ongeveer 0,2 procent van de bedrijven in de EU zou door de richtsnoeren worden getroffen. Bovendien kan de wettelijke aansprakelijkheid voor geleden schade nog steeds veel te gemakkelijk worden omzeild.

Gevolgen voor nationale bedrijven

De pan-Europese Due Diligence Act is nog niet aangenomen. Het is echter duidelijk dat de toekomstige ontwikkelingen een aanzienlijke impact zullen hebben op de compliance managementactiviteiten van bedrijven. In Duitsland gevestigde bedrijven kunnen zich voorbereiden op de invoering van de Duitse wet op de toeleveringsketen door de vijf belangrijkste maatregelen te bestuderen die zijn geformuleerd door het federale ministerie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (BMZ). Dit zorgt ervoor dat bedrijven voorbereid zijn op extra wettelijke verplichtingen wanneer de EU Due Diligence Act in de herfst van 2021 van kracht wordt. De aanbevolen stappen omvatten:

• Uitvaardiging van een beleidsverklaring met betrekking tot respect voor de mensenrechten
• Risicoanalyse: uitvoeren van een onderzoek om eventuele schadelijke gevolgen voor de mensenrechten vast te stellen
• Activiteiten op het gebied van risicobeheer (en zo nodig corrigerende maatregelen) om mogelijk negatieve gevolgen voor de mensenrechten af te wenden
• Instelling van een klachtenmechanisme
• Gebruik van transparante en openbare rapportageprocessen

Samenvatting en vooruitzichten

De EU Due Diligence Act, die in de nabije toekomst in heel Europa zal worden ingevoerd, zal bedrijven voor nieuwe uitdagingen stellen. Door een proactieve houding aan te nemen en proactieve maatregelen te nemen om aan de verwachte aanstaande regelgeving te voldoen, kunt u uw werklast later verminderen en de resterende tijd effectief benutten. Ondernemingen die in een vroeg stadium actie ondernemen door op de aanstaande veranderingen te reageren en zich aan de nieuwe eisen aan te passen voordat deze formeel worden ingevoerd, zullen het ongetwijfeld gemakkelijker vinden om zich aan de definitieve versie van de wet aan te passen - en daar later de vruchten van plukken. Nu er op 23 februari 2022 een ontwerp van de wet in behandeling is, buigt de EU-Commissie zich over de uitwerking van de concrete maatregelen.